De psychologie van geld: waarom we soms tegen ons eigen belang handelen

13 okt , 19:00 • Financieel

Iedereen weet dat sparen verstandig is, impulsaankopen zelden helpen en schulden stress veroorzaken. Toch doen we het allemaal: dat extra paar schoenen kopen, een investering te laat verkopen of een abonnement vergeten op te zeggen. Geld draait niet alleen om cijfers — het raakt rechtstreeks aan emoties, zelfbeeld en controle.

Volgens The Journal of Behavioral Finance maken mensen zelden financiële beslissingen puur rationeel. Ons brein reageert op geld alsof het een emotioneel signaal is, niet een wiskundig gegeven.

Waarom geld geen logisch concept is

We denken vaak dat geld een kwestie van rekenen is, maar in werkelijkheid is het vooral psychologie. De hersenen verwerken geld via dezelfde gebieden als beloning en overleving. Dat verklaart waarom we euforisch kunnen worden van een korting, of onrustig als we te weinig saldo zien.

Een gedragseconoom zegt in The Guardian: “Geld triggert dezelfde stressreacties als gevaar. Dat verklaart waarom we soms irrationeel handelen, zelfs bij kleine bedragen.”

Zelfs de illusie van verlies — zoals een gemiste korting of dalende beurskoers — activeert het deel van het brein dat fysieke pijn ervaart.

De macht van korte termijn

Eén van de grootste valkuilen in ons financieel gedrag is present bias: de neiging om het nu belangrijker te vinden dan later. We kiezen liever een onmiddellijke beloning, zelfs als die op lange termijn nadelig is. Dat verklaart waarom sparen zo moeilijk blijft, ook voor wie genoeg verdient.

Onderzoek van Harvard Business School toont aan dat mensen die hun toekomst concreet visualiseren — bijvoorbeeld door een foto van hun toekomstige huis of pensioenleeftijd te bekijken — 30 procent meer geneigd zijn om geld opzij te zetten.

Het probleem is dus niet onwil, maar afstand: de toekomst voelt abstract, terwijl de verleiding van vandaag tastbaar is.

Waarom verlies zwaarder weegt dan winst

Een ander psychologisch mechanisme heet loss aversion — verlies weegt twee keer zo zwaar als winst. Dat verklaart waarom beleggers te snel verkopen bij daling, of waarom we moeite hebben om slechte aankopen toe te geven. We willen liever geen “verlies” ervaren, zelfs als dat verlies enkel op papier bestaat.

Volgens Behavioral Economics Today leidt die angst tot gemiste kansen: mensen vermijden risico, zelfs als de kans op winst groter is. Het brein kiest liever zekerheid dan potentieel succes.

Diezelfde reflex verklaart ook waarom we vasthouden aan abonnementen, gewoontes of spullen die we niet meer gebruiken: ze wegdoen voelt als verlies.

Geld en identiteit

Geld is nooit neutraal. Het is onlosmakelijk verbonden met zelfwaarde, status en autonomie. Wie zich financieel veilig voelt, ervaart vaak meer rust en controle. Wie schulden heeft, voelt onbewust schaamte of onmacht, ook al begrijpt hij rationeel dat dat niet nodig is.

Een psycholoog van Stanford University beschrijft het treffend: “Geld is emotionele energie. Hoe we ermee omgaan, zegt meer over onze angsten dan over ons inkomen.”

Daarom sparen sommige mensen obsessief, terwijl anderen het juist sneller uitgeven: de ene wil zekerheid, de andere vrijheid. Beide reageren op hetzelfde gevoel — angst voor tekort.

Hoe je bewuster met geld omgaat

De sleutel ligt in inzicht, niet in strengheid.

Herken je emotietrigger. Doe je aankopen uit verveling, beloning of stress?
Maak geld zichtbaar. Automatiseer spaardoelen of gebruik een overzichtsapp.
Stel pauzemomenten in. Een paar uur wachten voor een aankoop voorkomt impulsief gedrag.
Zie fouten als data. Niet als mislukking, maar als informatie over je gewoontes.

Volgens Harvard Business Review helpt het om geld te benaderen als een relatie: je hoeft ze niet perfect te maken, alleen bewust.

Geld als spiegel, niet als doel

We handelen niet dom met geld — we handelen menselijk. Elke euro die we uitgeven of bewaren, weerspiegelt een stukje van wat we nodig hebben: erkenning, veiligheid, vrijheid of plezier. Wie dat begrijpt, leert dat financiële rust niet begint met meer verdienen, maar met beter begrijpen waarom we doen wat we doen.

Zoals The Guardian het mooi samenvat: “Geld is nooit alleen een getal. Het is een verhaal over wie we zijn.”