Hoe een leeg orkaanseizoen plots kan omslaan in zware stormen richting Europa en de VS

Half september is traditioneel het hoogtepunt van het Atlantisch orkaanseizoen. Rond deze periode zwerven er normaal altijd wel een of meerdere stormsystemen tussen Afrika en de Cariben. Maar dit jaar blijft het opvallend stil. Voor het tweede jaar op rij zien we een bijna lege Atlantische Oceaan – en dat maakt orkaanexperts nerveus. (De Morgen)

Volgens specialisten van het KNMI is de situatie bijzonder vreemd. De bovenlaag van de Atlantische Oceaan is uitzonderlijk warm: in de Golf van Mexico meten onderzoekers zelfs temperaturen boven 30 graden. Dat warme water is normaal gesproken dé brandstof voor tropische stormen. Toch zien we nu geen enkele actieve orkaan.

De reden ligt bij de windschering. Dat is het verschil in windrichting en -snelheid tussen verschillende hoogtes in de atmosfeer. Voor de kust van Afrika, waar onweersbuien vaak uitgroeien tot tropische systemen, staat de wind bovenin haaks op die aan het oppervlak. Daardoor kantelt de opstijgende kolom warme lucht, en dooft de storm uit nog voor die echt op gang komt.

Vorige week gebeurde dat nog: een beginnende storm nam een hap droge Sahara-lucht op en verdween plots van de weerkaarten. Voor de Bovenwindse Eilanden een meevaller, want sommige modellen voorspelden al een rechtstreekse impact.

Dat het al het tweede jaar op rij zo rustig blijft rond het piekmoment, vinden experts “erg exceptioneel”. Volgens onderzoekers van het KNMI en de Vrije Universiteit Amsterdam is het nog te vroeg om van een structurele trend te spreken, maar de vraag rijst of klimaatverandering hierbij een rol speelt.

Vooral de combinatie van extreem warme oceanen en ongewoon hoge windschering wordt door specialisten gezien als een “explosieve” situatie: de energie zit in het water opgeslagen, maar kan zich op elk moment razendsnel ontladen zodra de atmosferische omstandigheden veranderen.

Voor onze regio is de relatieve rust geen reden tot geruststelling. Tropische stormen die in oktober of november noordelijker ontstaan, kunnen door de krachtige straalstroom richting Europa worden gestuurd. Het zijn dan vaak geen orkanen meer, maar zogenoemde ex-orkanen die nog altijd zware schade veroorzaken.

Voorbeelden zijn storm Ophelia in 2017 en storm Kirk in 2024. Beide systemen bereikten West-Europa in de herfst en zorgden voor felle rukwinden, omgewaaide bomen en stroomonderbrekingen.

Ook in de Verenigde Staten blijft de dreiging groot. Het warme water in de Golf van Mexico biedt ideale omstandigheden voor snelle intensivering zodra de windschering afneemt. Dat gebeurde in oktober 2024 met orkaan Milton, die in enkele dagen uitgroeide tot de krachtigste storm ooit gemeten in de regio en zware schade aanrichtte in Florida.

De National Hurricane Center (NHC) in Miami waarschuwt dat dit scenario dit jaar opnieuw mogelijk is. Vooral eind september en oktober zijn beruchte maanden voor plotselinge “rapid intensification”, waarbij een tropische storm in minder dan 24 uur verandert in een categorie 4 of 5-orkaan.

Opvallend genoeg is de Atlantische stilte niet representatief voor de rest van de wereld. In de Stille Oceaan zijn momenteel meerdere tyfoons actief, waaronder tyfoon Tapah bij Azië. Ook boven de Indische Oceaan duiken krachtige cyclonen op: nabij de Seychellen trok deze week een categorie 3-storm voorbij met windsnelheden boven 200 km/u.

Dat toont aan dat tropische stormactiviteit wereldwijd niet stilvalt, maar zich verplaatst.

Het Atlantische orkaanseizoen loopt officieel tot 30 november. Er is dus nog tijd genoeg voor stormen om zich te ontwikkelen. Sterker nog: volgens klimaatwetenschappers is de kans groot dat de komende weken alsnog meerdere orkanen ontstaan zodra de windschering afneemt. En met de uitzonderlijk warme oceaan als brandstof kan dat leiden tot bijzonder krachtige systemen.

Voor bewoners rond de Cariben, de Golf van Mexico én Europa betekent dit dat waakzaamheid geboden blijft. Een rustige septembermaand is geen garantie voor een veilig seizoen.